Nowe wycieczki z Metamorfozami. Historia poczty w Gliwicach

---

W ubiegłym roku Stowarzyszenie „Gliwickie Metamorfozy” ustanowiło odznakę „Wędrowiec Gliwicki”. Ma ona na celu przybliżenie mieszkańcom Gliwic i powiatu gliwickiego historii i walorów krajoznawczych regionu oraz zwrócenie uwagi na ochronę zabytków. Ze szczegółowym regulaminem można zapoznać się na stronie Stowarzyszenia, my natomiast, chcąc zachęcić Czytelników do zdobywania odznaki w bieżącym roku, przypomnimy w najbliższych artykułach tematy, z którymi uczestnicy zapoznali się w roku 2011 podczas „Lata z Metamorfozami”. Kolejne wycieczki przebiegały pod hasłami: „Gliwickie gazety”, „Śladem zabytków kultury żydowskiej”, „Piwowarstwo w Gliwicach”, „Śladem torów”, „Gliwice średniowieczne”,  „Fotograficzne atelier” i „Historia gliwickiej poczty”.

Dziś proponujemy wędrówkę po mieście śladem dawnych urzędów pocztowych.

Za początek nowoczesnej poczty, przyjmuje się czas, gdy założono stałe stacje pocztowe z regularnymi kursami oraz transportem listów i innych przesyłek. Powstanie poczty, jako instytucji na terenie Śląska należy datować na okres wojny trzydziestoletniej (1618–1648). Również najwcześniejsze informacje o istnieniu stacji pocztowej w Gliwicach pochodzą z połowy XVII wieku.

8 lutego 1670 roku mianowano pierwszego poczmistrza, którym został Johannes Laurentius Niesyto. Wydarzenie to związane było ze ślubem polskiego króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego z siostrą cesarza austriackiego Eleonorą, co wymagało licznych kontaktów pomiędzy obydwoma dworami. Przedłużono wtedy do Częstochowy istniejącą od 1662 roku linię pocztową z Wiednia i założono stałe stacje pocztowe, m.in. w Gliwicach, Rudach i Tarnowskich Górach. Jako środek transportu służyły wówczas dyliżansy, a zimą sanie. Trudno określić gdzie znajdowała się pierwsza stacja pocztowa zlokalizowana w domu poczmistrza, gdyż spłonęła podczas pożaru miasta w 1711 roku. Należy jednak przypuszczać, że było to w pobliżu Rynku.

Po zajęciu miasta przez Prusy przystąpiono do wymiany urzędników austriackich na pruskich, jednak pełniący wówczas obowiązki poczmistrza Joseph Leopold Schödon, po złożeniu przysięgi Fryderykowi Wielkiemu, pozostał na tym stanowisku do swojej śmierci w 1747 roku.

Z czasem Gliwice stały się ważnym punktem pocztowym okręgu przemysłowego, ta pozycja umocniła się po powstaniu linii kolejowej. 1 maja 1842 roku urzędowi gliwickiemu zostały podporządkowane urzędy w Tarnowskich Górach, Bytomiu, Królewskiej Hucie, Dziećkowicach, Woźnikach i Mysłowicach, a w następnych latach również urzędy w Sośnicowicach, Bojkowie i Kozłowie.

Dalsze losy gliwickiej poczty były związane z kolejnymi przeprowadzkami. Przyczyną był rozwój powodowany zwiększaniem się liczebności miasta z jednej strony oraz wzrostem zapotrzebowania mieszkańców na tego typu usługi z drugiej. I tak w roku 1845 r. urząd pocztowy funkcjonował w domu poczmistrza Schwürtza na rogu ulicy Raciborskiej i Krupniczej, a następnie w domu kupca Krimmera, przy Plebańskiej. W 1851 r. przeniesiono pocztę do pomieszczeń Wilhelma Blumenreicha w Rynku nr 19, gdzie istniała do 1861 r. 1 października 1861 roku przeniesiono ją do domu przy ul. Górnych Wałów 23 (Oberwallstr.).

W 1886 r. zakupiono budynek przy pl. Mącznym (Wilhelmsplatz, Plac Inwalidów Wojennych) gdzie przeniesiono urząd pocztowy. Aby zwiększyć funkcjonalność budynku, rozebrano go i w jego miejscu wzniesiono nowy. 1 października 1887 r. przeniesiono tam Urząd Telegraficzny, który powstał w roku 1857 i mieścił się w domu kupca Waldmanna przy ul. Matejki.

Jednak i ten budynek bardzo szybko stał się niewystarczający, wkrótce więc rozbudowujące się miasto zakupiło parcelę o powierzchni 4690 m ² , przy ul. Dolne Wały (Niederwallstraße) po byłej giełdzie zbożowej. W maju 1904 roku rozpoczęto budowę nowego okazałego budynku poczty, w stylu neogotyckim. Do budowy użyto cegły wykonanej ręcznie, formatu tzw. klasztornego, nieco większego od normalnych, licowych i glazurowanych. W 1905 r. urząd pocztowy – Postamt Gleiwitz 1 przeniesiono do nowo wybudowanego budynku. Budynek ten istnieje do dziś i nadal pełni funkcję poczty.

Oprócz poczty głównej z czasem pojawiały się też podległe jej urzędy pocztowe. Najstarszym z nich była poczta dworcowa powstała w 1846 roku. Ta też, jak główna siedziba, wraz z rozwojem miasta zmieniała swoją lokalizację. Około roku 1875 w związku z rosnącymi potrzebami wybudowano nowy wolnostojący obiekt, który po niedługim czasie również okazał się zbyt mały. W latach 1926–1928 wybudowano jeden kompleks, który tworzyły nowy budynek dworca kolejowego oraz dwupiętrowy budynek poczty. Pełni on tę funkcję do dnia dzisiejszego.

Pozostałe filie, to uruchomiony 1 kwietnia 1896 r. oddział w Wójtowej Wsi, a w 1907 r. w Przezchlebiu, natomiast 1 listopada1929 r. powstały trzy nowe filie – nr 4 w Ligocie, nr 5 w Żernikach i oddział  w Sośnicy (wszystkie te urzędy dysponowały też pełnym zakresem usług telegraficzno-telefonicznych). 1 października 1931 r. uruchomiono filię poczty na rogu ul. Dąbrowskiego i Poniatowskiego. Oprócz poczty mieściła ona 31 mieszkań dla urzędników.

Na Cmentarzu Hutniczym, którym opiekuje się Stowarzyszenie „Gliwickie Metamorfozy” spoczywają: Wilhelmina Beermann z rodu gliwickich poczmistrzów Schwürtz oraz pierwszy naczelnik powojennej poczty w Gliwicach – Marian Steciwka.

EMMA – Gliwickie Metamorfozy

Materiały źródłowe:

Die Bahnhof-Postexpedition In Gleiwitz , Archiwum Państwowe w Gliwicach

Małusecki B., Budowniczy gliwicki Salomon Lubowski , [w:] Rocznik Muzeum w Gliwicach, t. XIII, Gliwice 1998

Nietsche B., Geschichte der Stadt Gleiwitz , Gleiwitz 1886

Schmidt J., Historia gliwickiej poczty ; [w:] Rocznik Muzeum w Gliwicach, t. XIII, Gliwice 1998

Völkel O., Gleiwitzer Postmeister in der oesterreichischen Zeit , [w:] Gleiwitzer Jahrbuch 1927, Gleiwitz 1927